Na świecie obowiązują dwa podstawowe prawa otrzymywania obywatelstwa – prawo ziemi i prawo krwi.
Prawo jus soli (ius soli), czyli w dosłownym tłumaczeniu prawo ziemi, pozwala na otrzymanie obywatelstwa kraju w którym dziecko się urodziło. Nawet kiedy do narodzin doszło w samolocie przelatującym nad danym krajem. Oprócz Stanów Zjednoczonych prawo ziemi obowiązuje między innymi w Argentynie, Brazylii, Chile, Jamajce, Panamie, Kanadzie, Kolumbii, Meksyku, Pakistanie, Peru, Tanzanii, Urugwaju, Wenezueli i na Barbadosie.
Drugą metodą – prawem wyznaczania obywatelstwa jest jus sanguinis (ius sanguinis), prawo krwi, w ramach której dziecko nabywa obywatelstwo po rodzicach. Prawo krwi dominuje w Europie. Obowiązuje w Polsce jak również Francji, Niemczech, Szwecji, Ukrainie, Włoszech, Austrii, Czechach, Estonii, Finlandii, Dani, a nawet Australii i Izraelu.
Definicja obywatelstwa polskiego opiera się od lat na art. 34 Konstytucji RP. Artykuł ten mówi, że obywatelstwo polskie polega na zasadzie/prawie jus sanguinis. Ponadto każde dziecko urodzone przez polskiego rodzica lub rodziców jest de jure – według prawa obywatelem Polski. W artykule 34 Konstytucji oraz Ustawie o Obywatelstwie między innymi czytamy:
- podstawową formą uzyskania obywatelstwa w Polsce jest prawo krwi
- zasadę prawa ziemi stosuje się pomocniczo
- kwestie dotyczące obywatelstwa należą do materii ustawowej, „inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określa ustawa
- obywatel polski nie może utracić obywatelstwa inaczej, niż przez jego zrzeczenie się
- osoby, które uzyskały obywatelstwo polskie na podstawie wcześniej obowiązujących przepisów nie tracą go, nawet w przypadku wprowadzenia w nowej ustawie odmiennych uregulowań prawnych od tych, na których podstawie osoby te uzyskały obywatelstwo
- zawarcie związku małżeńskiego przez obywatela polskiego z osobą niebędącą obywatelem polskim nie powoduje zmian w obywatelstwie małżonków
- obywatel polski posiadający równocześnie obywatelstwo innego państwa ma wobec Rzeczypospolitej Polskiej takie same prawa i obowiązki jak osoba posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie.
Jak podaje Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, prawo polskie uznaje kilka sposobów nabycia polskiego obywatelstwa:
- urodzenie
- naturalizację
- uznanie
- przywrócenie.
Urodzenie:
- Zgodnie z prawem dziecko nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie z rodziców, z których przynajmniej jedno jest obywatelem polskim, niezależnie od tego, czy urodziło się w Polsce, czy za granicą.
- Porzucone dziecko lub znalezione dziecko, a oboje rodzice są nieznani lub nie mają obywatelstwa, wówczas dziecko z mocy prawa nabywa obywatelstwo polskie.
- Adopcja – obywatelstwo polskie można również nabyć przez prawomocne przysposobienie małoletniego poniżej 16 roku życia przez obywatela polskiego.
Naturalizację:
- Ta forma umożliwia Prezydentowi RP nadanie obywatelstwa polskiego każdemu cudzoziemcowi, który o to poprosi
- osoby ubiegające się o obywatelstwo mają obowiązek uzasadnić swój wniosek i podać ważne powody, dla których należy im nadać obywatelstwo polskie.
- Małżeństwo z obywatelem polskim nie stanowi wystarczającej podstawy obywatelstwa polskiego
- aby uzyskać polskie obywatelstwo, cudzoziemiec musi pozostawać w związku małżeńskim z obywatelem polskim przez okres co najmniej 3 lat oraz przebywać w Polsce legalnie i nieprzerwanie co najmniej 2 lata na podstawie zezwolenia na pobyt stały, a znajomość języka polskiego musi być udokumentowana
- aby uzyskać zezwolenie na pobyt stały, cudzoziemiec musi najpierw uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy na podstawie małżeństwa z obywatelem polskim.
Uznanie:
- Cudzoziemiec jest uznawany za Polaka, jeśli o to poprosi, zna język polski, nie stanowi zagrożenia dla bezpieczeństwa i spełnia jedno z poniższych kryteriów:
- Mieszkał w Polsce przez ostatnie 3 lat na stałe, posiada stałe źródło dochodu oraz posiada lub wynajmuje mieszkanie lub dom.
- Mieszkał w Polsce legalnie od 10 lat, a obecnie posiada status stałego rezydenta, posiada stałe i regularne źródło dochodu oraz posiada lub wynajmuje mieszkanie lub dom.
- Mieszkał w Polsce przez ostatnie 2 lata na stałe, a od 3 lat pozostaje w związku małżeńskim z obywatelem polskim.
- Mieszkał w Polsce przez ostatnie 2 lata na stałe i jest bezpaństwowcem.
- Mieszkał w Polsce przez ostatnie 2 lata jako uchodźca.
- Mieszkał w Polsce przez ostatnie 2 lata jako repatriant.
- Uznanie następuje na wniosek osoby zainteresowanej i rozciąga się na dzieci uznanego za zgoda drugiego rodzica, a jeżeli dziecko ukończyło 16 lat wymagana jest również jego zgodą.
Przywrócenie:
- Dotyczy osób, które utraciły obywatelstwo polskie przed 1 stycznia 1999 rokiem.
