Zimna Zośka to tak zwana Lodowa Święta, która w folklorze polskim odpowiedzialna jest za zakończenie ochłodzenia temperatur z reguły występujących w okolicach 12 – 15 maja.
Oprócz Zimowej Zośki w Polsce i w Czechach to zjawisko klimatyczne nosi również nazwę Zimnych Ogrodników. Dni Zimnych Ogrodników przypadają na 12, 13 i 14 maja kiedy to wspominamy św. Pankracego, św. Serwacego i św. Bonifacego z Tarsu. Po nich przychodzi czas na Zimną Zośka – jej święto obchodzone jest 15 maja.
Według przysłów i obserwacji ludowych ten okres to ostatnie dni wiosennych przymrozków. Już uczniowie Galileusza potwierdzili ten wzorzec pogodowy w latach 1655-70 i opisując go jako wyraźny powrót zimna w dniach między 12 a 15 maja. W tych dniach chłód może się nasilić, lecz po nich nie powinien już zaszkodzić roślinom.
Zimni ogrodnicy – zjawisko znane niemal w całej Europie i nie tylko
Okres od 12 do 15 maja jest okresem znanym prawie w całej Europie. Ogrodnicy mają swoich odpowiedników w Niemczech i tam ten okres nazywa się lodowymi świętami – Eisheiligen. We Francji jest to nazwa Saints de glace, a w Holandii – Ijsheiligen. Na Węgrzech na przykład wierzy się, że od ogrodników będzie zależał smak wina. W sytuacji, gdy będzie pogodnie to wino będzie słodkie. Jeśli będzie padał deszcz, to będzie kwaśne.
Szukając pierwszych wzmianek o tym okresie sięgamy aż tysiąc lat wstecz, a może i nawet wcześniej. Ogrodników wówczas nazywało się surowymi panami. W XI wieku istniało przekonanie, że święta Zofia ochroni ludzi i przyrodę przed mrozem. W rejonie Alp rozpalane były na jej cześć ogniska, które miały chronić plony przez zniszczeniem. W niektórych rejonach Holandii jest to kultywowane po dziś dzień.
Zimni ogrodnicy i zimna Zośka – mit czy prawda?
Według ludowych wierzeń, jeśli zimna Zośka będzie chłodna i deszczowa, to wówczas do jesieni nie powinny zdarzyć się już żadne mrozy. Wszyscy ogrodnicy, zarówno ci starsi, jak również i ci początkujący, traktują przysłowia ludowe bardzo poważnie. „Za świętą Zofiją pola w kłos wybiją”, „Pankracy, Serwacy, Bonifacy: źli na ogród chłopacy”. „Pankracy, Serwacy i Bonifacy to wielcy dziwacy, a każdy zimnem raczy”. „Gdy w maju dobry Serwacy (13.05.) to dobry w czerwcu Bonifacy (5.06)” To przykłady ludowych przysłów, które traktowane są z najwyższą powagą. Powstały także porzekadła ludowe, które pozwalały wywróżyć, jak będzie wyglądać rok. I tutaj przykładem może być: „Suchy kwiecień, mokry maj – będzie żytko jak ten gaj”, „Jak burze w maju częste, to snopki w żniwach gęste”.
Rośliny, które znajdują się w gruncie należy w okresie Zimnych Ogrodników i Zimnej Zośki szczególnie chronić. Jeśli uszkodzą się nawet lekko, to potem dość długo będą się regenerowały, a co za tym idzie, słabiej będą rosły, kwitły i owocowały. Jest to okres, w którym prawie rok do roku przychodzą chłodne dni i mroźne noce. Jest to, trudne do wytłumaczenia kilkudniowe ochłodzenie znane od zarania dziejów.
Co na to nauka?
Co ciekawe, Zimną Zośką i Ogrodnikami zajęli się również naukowcy. Uniwersytet Jagielloński przeprowadził szeroko zakrojone badania na ten temat. Wyniki są jednoznaczne. Analiza prowadzona była w latach 1881-1980. Spośród 95 tych lat zaobserwowano bardzo duże ochłodzenie w okresie od początku maja do 25 maja.
W okresie pomiędzy 10 a 17 maja jest największe prawdopodobieństwo, że pogoda się załamie. Przyczyną tego jest zmiana cyrkulacji powietrza. Jest to tak zwany ostatni podmuch zimy, który dotyka całą środkową, wschodnią Europę jak i pasmo rozciągające się w Stanach Zjednoczonych na wysokości stanu Illinois. Z powyższych badań wynika z całą pewnością, że okres w środku maja nie jest mitem wymyślonym przez kogoś z bujną wyobraźnią. Jest to nie tylko ludowe wierzenie i porzekadło, ale także fakt, który został potwierdzony i przebadany naukowo.
Sadzenie roślin – jak uchronić je przed przymrozkami?
Kwiaty i krzewy wczesnowiosenne są zazwyczaj odporne na mróz. Istnieje jednak wiele odmian bardzo delikatnych, którym może zaszkodzić nawet jeden stopień mrozu. Jednym ze sposobów ochrony roślin przed przymrozkami jest odymianie.
Jeśli istnieją warunki, to w pobliżu gdzie mamy zagrożone przymrozkami rośliny, należy rozpalić ogień i kierować dym na wrażliwe krzewy, kwiaty i rośliny. Dym stworzy barierę ochronną przed mrozem.
Inna metodą jest zraszanie roślin. Przymrozki występują zazwyczaj przy wschodzie słońca. Roślinę można przystosować do tych warunków chłodząc ją zimną wodą. Woda ma oczywiście dodatnią temperaturę, choć jest zimna. Roślina wchłania wodę i sama się ochładza, a to pozwala jej na łatwiejsze przetrwanie tych zimnych chwil.
Oczywiście można także zastosować agrowłókninę i nią otulić rośliny. Jest to włókno przewiewne, które nie niszczy roślin, nie obciąża ich, a dodatkowo przepuszcza wilgoć, światło i utrzymuje wyższą temperaturę. Na rynku dostępne są także gotowe ochrony zrobione najczęściej z agrowłókniny. Nazywane są kapturami, które wyglądają jak worek lub klosz.
Sadzenie roślin ciepłolubnych, takich jak na przykład pomidory, czy fasolka należy zatem przesunąć na okres po 15 maja. Wówczas będziemy mieli pewność, że nic im już nie grozi i będą w pełni bezpieczne.
Rośliny posadzone w skrzynkach balkonowych można osłonić od zewnętrznej strony ekranem z kartonu, a od góry np. gazetami. Jeśli pojemniki, w których rosną nie są zbyt ciężkie, można je ustawić przy ścianie budynku, która nocą oddaje zgromadzone ciepło
Jako ochrona roślin sprawdzają się też tak zwane „kapturki” wykonane z tektury lub kartonów. Materiał zwijamy na kształt „czapki czarodzieja” i spinamy zszywaczem biurowym. „Kapturek” nakładamy tylko na noc – zdejmujemy rano
Kim byli Pankracy, Serwacy, Bonifacy i Zofia?
Pankracy znaczy – „ten, który ma wszystko”. Jest patronem osób przystępujących do Pierwszej Komunii Świętej. Jest także opiekunem młodych kwiatów i roślin. Szacuje się, że urodził się w Azji Mniejszej około 290 roku.
Serwacy znaczy – „tego, który został zbawiony”. Pochodził prawdopodobnie z Armenii. Jest patronem osób, które cierpią na reumatyzm i gorączkę. Jest to także patron urodzaju.
Bonifacy znaczy – „czyniący dobro”. Jest patronem kawalerów i ludzi nawróconych. Jest także patronem klasztoru w Rzymie świętego Bonifacego i Aleksego na Awentynie. Urodził się prawdopodobnie w trzecim wieku w Rzymie.
Zofia znaczy – „mądrość”. Żyła w drugim wieku naszej ery i mieszkała w Rzymie. Jest patronką matek i wdów.
Wszyscy zdążyliśmy się przekonać w swoim życiu nie raz, że w maju zazwyczaj pogoda płata nam figle. Zarówno początkujący jak i doświadczeni ogrodnicy wiedzą że okres przypadający na Zimnych Ogrodników i Zimną Zośkę jest czasem, w którym o rośliny posadzone do ziemi trzeba szczególnie zadbać. I nie, nie jest to żaden mit. Jest to fakt, który istnieje i prawie rok do roku się zdarza. Do tego został on zbadany przez naukowców i potwierdzony dowodami. Na szczęście jest to tylko kilka dni, które szybko przemijają i potem możemy się cieszyć już tylko piękną i ciepłą pogodą.
