Dobrze znany w dzisiejszym społeczeństwie stres jest w istocie sposobem reagowania naszego organizmu na wszelkie trudne sytuacje spotykane w życiu – mogą go wyzwolić zarówno pozytywne jak i negatywne czynniki.
Kiedy człowiek podejmuje ważną decyzję, stoi w obliczu ważnego, emocjonującego wydarzenia, organizm uwalnia odpowiednie substancje chemiczne, których zadaniem jest dostarczenie zwiększonej ilości energii aby poradzić sobie z sytuacją. Mechanizm ten jest dla człowieka szczególnie korzystny wtedy, kiedy stoi on w obliczu fizycznego niebezpieczeństwa. Jeżeli jednak realne okoliczności nie wymagają takiej ilości energii jaką wytworzy organizm występuje stres, który jest bezpośrednią odpowiedzią na nadmiar zgromadzonej w organizmie energii.
Kiedy energia zgromadzona w ciele nie znajduje ujścia, zaczynamy się denerwować. Każdy organizm jest w pewnym stopniu przystosowany do radzenia sobie ze stresem, radzi sobie jednak tylko z jego określoną dawką. Każdy nadmiar stresu jest szkodliwy dla ciała i ducha.
Stres jest zagadnieniem badanym przez długie lata, w czasie których doczekał się wielu definicji. Być może nawet coś w tym jest, gdyż dla każdego człowieka stres oznacza coś zupełnie innego, z tego względu podejście do niego wymaga indywidualizmu – poznania cech charakteru, przebytych przeżyć, otoczenia, zdrowia, i wielu innych czynników. Lekarz, który wprowadził pojęcie stresu – Hans Hugo Selye – węgierski fizjopatolog i endokrynolog mieszkający w Kanadzie, doszedł do wniosku, że stres to specyficzna reakcja organizmu polegająca na mobilizacji energii do przezwyciężenia różnych przeszkód, wymagań i barier, bez względu na fakt, czy towarzyszą jej przyjemne czy też negatywne odczucia.
Stres według pierwszej definicji ma być niezależny od czynnika, który go wywołuje. W bardziej psychologicznej definicji wskazuje się, że stres jest stanem obciążenia psychiki powstającym na skutek zagrożenia, utrudnienia lub z niemożności realizacji ważnych dla danej osoby zadań, celów i wartości. Psycholodzy wskazują również na brak równowagi psychicznej i fizycznej podczas odczuwania stresu.
Amerykańscy psychologowie Richard Lazarus i Susan Folkman określili stres jako relację pomiędzy osobą a otoczeniem, która w ocenie tej osoby uznana jest za trudną, obciążającą, przekraczającą jej możliwości, lub zagrażającą jej w jakiś sposób. Relacja ta ma w ocenie psychologów zależeć od poznawczej oceny sytuacji oraz umiejętności radzenia sobie z nią.
Warto wspomnieć, że nauka wyróżniła dwa podstawowe rodzaje stresu – dobry i zły:
Eustres – to pozytywny, mi motywujący jego rodzaj. Jest to stan, który zachęca człowieka do podejmowania wysiłków i osiągania stawianych sobie życiowych celów.
Dystres – to ten najbardziej znany nam stres negatywny i osłabiający, jest to wspomniana wyżej reakcja organizmu na trudności i zagrożenia, która jeżeli się przedłuża może prowadzić do poważnych chorób. Niesie za sobą demotywację, cierpienie, smutek, psychiczne wyniszczenie, często staje się przyczyną agresji.
Źródła stresu
Nauka wielokrotnie próbowała wskazać na źródła stresu. Choć wiele udało się w tej kwestii dokonać, w istocie nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie co generuje stres. Jak wspomniane zostało już wyżej, stres dla każdego oznacza coś innego, dotyczy to również przyczyn jego wytworzenia i możliwości organizmu (odporność na stres). Źródłem stresu może być wiele czynników: fizycznych – np. strach przed niebezpieczeństwem, emocjonalnych – np. związanych z rodziną. Zidentyfikowanie przyczyn generujących stres jest pierwszym krokiem do lepszego radzenia sobie z jego obecnością i wpływem, które wywiera na nasze życie. Do najczęstszych źródeł napięć wywołujących stres należą:
- Zagrożenia fizyczne – wszelkie niebezpieczeństwa, których konsekwencją może być utrata zdrowia lub życia – własnego lub innych osób, na których nam zależy. Stres w tym przypadku jest czymś normalnym – jest charakterystyczny dla wszystkich zwierząt i ludzi. Strach przed niebezpieczeństwem wyzwala większe ilości energii, dzięki którym możemy przetrwać zagrożenie, podjąć walkę lub schronić się przed niebezpieczeństwem. Podstawowe, instynktowne zdolności przetrwania generują stres jako naturalną reakcję obronną/
- Stres emocjonalny nazywany także wewnętrznym powstaje wówczas kiedy martwimy się o rzeczy na które nie mamy wpływu. Ten rodzaj stresu jest trudny do przezwyciężenia i trzymania go pod kontrolą. Mowa o sytuacjach, w których człowiek sam generuje trudności i problemy, sam stawia się w trudnej stresującej sytuacji, nie robi jednak nic aby jej uniknąć.
- Zagrożenia społeczne – stres wywołany nimi jest odpowiedzią na rzeczy, które dzieją się dookoła człowieka, najczęściej związany jest z obawą przed ośmieszeniem, krytyką, kompromitacja, utratą pozycji społecznej. Społeczne źródła stresu zawsze związane są z relacjami z innymi ludźmi.
- Niezaspokojone potrzeby – każdy ma własną hierarchię potrzeb. Niezaspokojenie tych najważniejszych powoduje rozdrażnienie i zdenerwowanie. Często stres tego typu ma materialne podłoże – np. ciągle brakuje pieniędzy.
- Zagrożenia związane z poczuciem własnej wartości – są to wszelkie sytuacje, w których nie doceniamy swojej wiedzy, umiejętności, umniejszamy swoje znaczenia i zasługi.
- Nieregularny styl życia – jest to brak równowagi w codziennych obowiązkach, który częściowo wynika z czynników emocjonalnych lub zawodowych. Najczęściej jest to brak odpowiedniej kontroli i koordynacji nad podejmowanymi działaniami i błędne planowanie dnia.
- Zmęczenie i przepracowanie – stres budowany na podstawie tych czynników jest kreowany przez dłuższy czas i może doprowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Zbyt intensywna praca zawodowa, zbyt wiele domowych obowiązków, zbyt intensywna nauka powodują silny stres. Często u jego podłoża leżą błędy w organizacji swojej pracy i brak przerw, odpoczynku i relaksu.
- Brak samorealizacji – samorealizacji potrzebuje każdy człowiek, wyrażana sjest ona w dążeniu do rozwijania swoich możliwości poznawczych i estetycznych, rozwijaniu swoich zainteresowań, realizacji postawionych sobie celów. Wszelkie utrudnienia i przeszkód, które stoją na tej drodze są często źródłem poważnego stresu.
- Wysoki stopień trudności zadań, które stoją przed człowiekiem to także poważne źródło stresu. Źle czujemy się w sytuacjach, kiedy zadania nas intelektualnie lub fizycznie przerasta. Co więcej, często sami stawiamy się w takich sytuacjach.
- Sytuacje konfliktowe – to wszelkie sytuacje generowane w relacjach z innymi ludźmi. Występują wśród znajomych i przyjaciół, w rodzinie, w szkole i pracy. Bywa, że przybierają na sile, wówczas stają się źródłem niemałego stresu.
Stres – pozytywne i negatywne strony
Stres, choć kojarzony jest zwykle z samymi negatywami ma w sobie również pozytywne aspekty. W umiarkowanych dawkach stres mobilizuje organizm do działania, do jego pozytywnych skutków należą:
- Mobilizacja do pracy – na skutek stresu człowiek zaczyna pracować wydajniej, niektórym pozwala pracować szybciej i efektywniej – choć nie dotyczy to wszystkich.
- Pozytywne myślenie i aspekt nadziei – Umiarkowane dawki stresu pozwalają człowiekowi traktować trudności jako wyzwanie, a skutki ponoszonych działań jako zauważalne sukcesy; pod wpływem stresu człowiek ma nadzieję na pomyślne zakończenie sytuacji stresowej.
- Wyższy poziom energii – związany jest z fizjologiczną reakcją organizmu. Dzięki temu człowiek pod wpływem stresu może realizować bardziej wymagające zadania, niektórzy traktują go nawet jako siłę napędową.
- Krótszy czas reakcji – naturalne jest, że w stresie człowiek reaguje szybciej, zagrożenie i trudności wpływają na szybsze podejmowanie decyzji.
- Obawa przed porażką – przyczynia się do większego przyłożenia się do obowiązków i zadań.
- Wyostrzenie uwagi oraz poprawa koncentracji – pozwala na to głównie zwiększony poziom energii, obawa przed porażką i chęć przezwyciężenia trudności.
Jeżeli sytuacja stresowa nie zostanie przezwyciężona tylko będzie utrzymywać się przez dłuższy czas pozytywne aspekty stresu będą zanikać pozostawiając po sobie jedynie negatywne skutki:
- Stres często powoduje odczuwalne dolegliwości: suchość w ustach, bóle głowy, drżenie rąk, przyspieszony oddech, podwyższone tętno, kołatanie serca, kłopoty z koncentracją i zapamiętywaniem, nadmierna potliwość.
- Obok dolegliwości wystąpić mogą choroby jako skutek przewlekłego stresu: reumatyzm, cukrzyca, zapalenie jelit, osteoporoza, zawał mięśnia sercowego, miażdżyca, reakcje alergiczne, zaburzenia metabolizmu, choroby układu krążenia, problemy z układem trawiennym.
- Napady lękowe i bezsenność, z biegiem czasu pogłębiają się coraz bardziej wpływając na pogorszenie nastroju.
- Trudności w koncentracji i obniżenie wydajności w pracy – zwykle skutkują one problemami zawodowymi, czasami nawet całkowitym końcem kariery.
- Osłabienie układu odpornościowego – na ten negatywny aspekt wskazuje wiele badań prowadzonych na całym świecie. Ustalono, że 80% chorób powiązanych ze stresem to efekt osłabienia układu immunologicznego. Osoby zestresowane chorują częściej, także na nowotwory.
- Zaburzenia umiejętności analitycznego myślenia.
- Szybsze zużywanie przez organizm witamin i składników mineralnych.
- Omdlenia – znaczny poziom stresu w skrajnych przypadkach może powodować utratę przytomności, która jest reakcją obronna organizmu na strach.
- Zaburzenia układu hormonalnego.
Stadia rozwoju stresu
Badania nad stresem pozwoliły na wyodrębnienie trzech następujących po sobie stadiów:
Stadium alarmowe – organizm otrzymuje informację o problemie i przystępuje do mobilizacji sił. W tym stadium wyróżnić można dwie fazy: szoku i przeciwdziałania niemu.
Stadium Odporności – ustępuje szok powiązany z pojawieniem się sytuacji stresowej. Psychika toleruj działanie sytuacji stresogennej, organizm staje się mniej odporny na inne zagrożenia, często wcześniej niedostrzegane.
Stadium wyczerpania – Ostatnie stadium, które pojawia się wówczas, kiedy człowiek nie poradził sobie z problemem. wówczas stres oddziałuje zbyt silnie i zbyt długo, w tym stadium zaczynają występować wszystkie negatywne skutki stresu.
Jak radzić sobie ze stresem?
Ile prac naukowych poświęconych stresowi, tyle rozwiązań. Wspomniani psychologowie S. Lazarus oraz Susan Folkman w swojej pracy z 1984r. – „Stress, appraisal, and coping” polecają cztery podstawowe sposoby:
- Poszukiwanie informacji – polega na uważnemu przyjrzeniu się własnej sytuacji życiowej i stresowej, celem pozyskania wiedzy potrzebnej do podjęcia konkretnych, racjonalnych działań lub przewartościowania problemu.
- Działania bezpośrednie – są to wszystkie czynności podejmowane przez człowieka, których celem jest przezwyciężenie problemu (stresującej sytuacji). Mogą one dotyczyć wprowadzenia zmian bezpośrednio w życiu człowieka lub w jego otoczeniu.
- Powstrzymanie od działania – na podstawie poszukiwania informacji można dojść do wniosku, że brak działań jest korzystniejszy niż podjęcie aktywności.
- Kontrolowanie psychiki – ich celem jest kontrolowanie własnych emocji, racjonalizowanie problemu, projekcje sukcesu, wyzwalanie mechanizmów obronnych.
Można też wskazać na kilka prostych czynności, które kiedy zostaną wdrożone do naszego życia pozwolą przezwyciężać sytuacje stresowe:
- Nie zarywaj nocy, śpij co najmniej 7-8 godzin dziennie.
- Rób sobie przerwy w ciągu dnia.
- Nie gromadź w sobie negatywnych emocji, regularnie rozładowuj napięcie.
- Rozmawiaj szczerze o swoich uczuciach – np. z przyjacielem lub członkami najbliższej rodziny.
- Staraj się nie nadużywać leków i suplementów diety.
- Ogranicz stosowanie używek – alkoholu, papierosów i narkotyków.
- Nie pocieszaj się jedzeniem – skończy się nadwagą, która jeszcze bardziej upodli samopoczucie.
- Codziennie jedz surowe warzywa i owoce – zawierają mnóstwo witamin i minerałów.
- Ucz się radzenia ze swoimi problemami.
- w natłoku obowiązków nie zapominaj o aktywności fizycznej.
- Uprawiaj seks – nie chodzi jednak o przygodę na jedną noc, lecz o osobę, która kochasz. Seks pozwala rozładować napięcia.
- Urlop przeznaczaj na odpoczynek.
- Każdego dnia znajdź czas na swoje przyjemności -pasje i zainteresowania
- Jeżeli masz dzieci – baw się z nimi. Gry i zabawy rozluźniają i pozwalają zapomnieć o problemach.
