Witamina K jest jedna z najważniejszych substancji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu.
W istocie jest to grupa witamin – organicznych związków chemicznych dobrze rozpuszczalnych w tłuszczach, które swoje funkcje sprawują m.in. w procesie krzepnięcia krwi, regulacji poziomu wapnia oraz w metabolizmie kości. Wyróżnia się trzy główne rodzaje witaminy K:
- K1 – filochinon, fitomenadion, fitonationm, który występuje w warzywach zielonych. Ma postać żółtej cieczy, syntezowana jest przez rośliny, dobrze rozpuszcza się w tłuszczach, jest odporna na działanie temperatury. Dostarczana jest organizmowi wraz z pożywieniem, w którym znajdują się produkty roślinne. Organizm absorbuje od 30 do 70% całkowitej zawartości witaminy K w pożywieniu.
- K2 – menachion, który jest syntezowany w układzie pokarmowym. Produkowany jest przez drobnoustroje – także te, które funkcjonują w ludzkim układzie pokarmowym pod nazwą „flory bakteryjnej”. Synteza witaminy K przez bakterie pokrywa znaczną część zapotrzebowania u dorosłego człowieka. Witamina K2 według przeprowadzonych badań wykazuje 100% przyswajalności.
- K3 – menadion. Jest syntetyczną postacią witaminy K, rozpuszcza się wodzie i cechuje się wyższą przyswajalnością niż naturalna postać K1.
Niedobór witaminy K szczególnie groźny jest dla małych dzieci, u których może wywoływać poważne problemy ze zdrowiem. Jakie funkcje sprawuje witamina K w organizmie? Jakie są przyczyny, objawy i skutki jej niedoboru oraz nadmiaru? Jak się je leczy?
1. Funkcje witaminy K w organizmie
Witamina K spełnia swoją rolę w wielu procesach zachodzących w organizmie:
- jest niezbędna w zachodzącym w wątrobie procesie syntezy czynników krzepnięcia krwi;
- wspomaga układ sercowo-naczyniowy. Posiada działanie przeciwkrwotoczne, wzmacnia ściany naczyń krwionośnych i zapobiega ich pękaniu;
- przeciwdziała nadmiernemu krwawieniu miesiączkowemu;
- jest niezbędna dla utrzymania prawidłowej gospodarki wapniowej. Wspomaga przyswajanie wapnia przez układ kostny;
- wspomaga układ odpornościowy;
- wykazuje właściwości antybakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwzapalne i przeciwbólowe;
- niektóre badania wskazują na właściwości przeciwnowotworowe;
Witamina K w połączeniu z witaminą D i wapniem spełnia kluczową rolę w utrzymaniu dobrego stanu kości i stawów. Warto wiedzieć, że przyjmując witaminę D zwiększa się zapotrzebowanie na witaminę K2, która wpływa na przyswajanie wapnia.
2. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę K zależy głównie od wieku i płci:
- noworodki i niemowlęta do 5 miesiąca życia – 5µg;
- niemowlęta: od 6 do 12 miesiąca życia – 8,5µg;
- dzieci: od 1 do 3 roku życia – 15µg;
- dzieci: od 4 do 6 roku życia – 20µg;
- dzieci: od 7 do 9 roku życia – 25µg;
- chłopcy: od 10 do 12 roku życia – 40µg;
- chłopcy: od 13 do 15 roku życia – 50µg;
- chłopcy: od 16 do 18 roku życia – 65µg;
- dziewczęta: od 10 do 12 roku życia – 40µg;
- dziewczęta: od 13 do 15 roku życia – 50µg;
- dziewczęta: od 16 do 18 roku życia – 55µg;
- kobiety: 55µg;
- mężczyźni: 65µg;
- kobiety w ciąży i karmiące piersią – 85µg.
3. Przyczyny niedoboru witaminy K
U osób dorosłych niedobór zdarza się rzadko z uwagi na pokrywanie znacznego zapotrzebowania na witaminę poprzez syntezę zachodząca w jelitach. Przyczyną powstania niedoboru witaminy K mogą być:
- poważne schorzenia jelit i wątroby;
- długotrwała antybiotykoterapia;
- przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych, przeciwdrgawkowych, pochodnych kwasu salicylowego;
- zaburzenia wchłanialności witamin i składników odżywczych, zespół złego wchłaniania;
- niektóre choroby: celiakia, cholestaza, mukowiscydoza, przewlekłe zapalenie trzustki;
- poważne zabiegi operacyjne;
- niedożywienie;
- dieta uboga w warzywa.
4. Objawy i skutki niedoboru witaminy K
Do objawów, które można powiązać z niedoborem witaminy K należą:
- krwawienia z błon śluzowych;
- krwotoki z nosa i układu pokarmowego;
- krwiomocz;
- długi czas krzepnięcia krwi, obserwowany także przy małych urazach;
- częste biegunki;
- podatność na infekcje;
- u kobiet: obfite miesiączki.
Długotrwały i znaczny niedobór może skutkować poważnymi problemami zdrowotnymi, m.in.:
- uszkodzeniem wątroby;
- zwapnieniem naczyń krwionośnych;
- osteoporozą;
- niedokrwistością;
- żółtaczką.
5. Niedobór witaminy K u noworodków
Chociaż u osób dorosłych niedobór witaminy K jest rzadkim zjawiskiem, u noworodków pojawia się dość często. Wynika to z faktu, że po urodzeniu, noworodki nie posiadają w jelitach wystarczającej ilości bakterii, które odpowiedzialne są za produkowanie tej witaminy. W poważniejszych przypadkach niedobór witaminy K u noworodków może prowadzić do wystąpienia choroby krwotocznej noworodków – choroby zagrażającej życiu dziecka, w której przebiegu mają miejsce krwotoki do narządów wewnętrznych. W ramach profilaktyki noworodkom podaje się domięśniowo tuż po narodzeniu (w ciągu pierwszych 6 godzin od narodzenia) jednorazową dawkę witaminy K (1mg). Kobietom karmiącym zaleca się również suplementacje witaminą K do 3 miesiąca życia dziecka. Kobiety, które nie mogą karmić piersią można uspokoić, każde mleko modyfikowane zawiera wystarczającą kompozycję witamin.
6. Przyczyny, objawy i skutki nadmiaru witaminy K
Nadmiar witaminy K występuje jeszcze rzadziej niż niedobór – niemal zawsze spowodowany jest nieodpowiednią suplementacją. Do podstawowych objawów zaliczamy:
- uczucie gorąca;
- bóle serca;
- zaburzenia funkcjonowania wątroby i bóle w jej okolicach;
- nadmierna potliwość;
U noworodków wystąpić może anemia hemolityczna, hiperbiliubinemia, żółtaczka.
7. Dieta
W naturalnej postaci witamina K1 występuje w zielonych warzywach: sałacie, szpinaku, botwince, rzepie, ziemniakach, szczawiu, ogórkach, cukinii, groszku, bobie, kapuście włoskiej, brokule, jarmużu, natce pietruszki, brukselce i szparagach. W mniejszych ilościach znajdziemy ją w oleju sojowym, oliwie z oliwek, margarynie, majonezie, jogurcie oraz w śliwkach, truskawkach i awokado. Witamina K2 wytwarzana jest przez bakterie znajdujące się w jelicie cienkim, jej niedobory można uzupełnić spożywając następujące produkty pochodzenia zwierzęcego: wołowinę, wątróbkę drobiową, salami, drób, żółtka jaj, fermentowane produkty mleczne, sery twarde i miękkie, ryby. Witamina K występuje także w niektórych przyprawach, m.in w kolendrze, bazylii, a także w pieczywie, zielonej herbacie i kiszonej kapuście. Witamina K odporna jest na działanie temperatur – z tego względu nie zaszkodzi jej obróbka termiczna w trakcie przyrządzania potraw. Z uwagi na fakt, że dobrze przyswajalna jest w tłuszczach, produkty, które ją zawierają warto łączyć ze zdrowymi tłuszczami.
8. Diagnoza i leczenie
Niedobór witaminy K wykrywany w wyniku przeprowadzenia morfologii krwi – bardzo często w diagnostyce dolegliwości związanych z krzepliwością krwi lub krwawieniami. Ważne jest rozpoznanie przyczyny wystąpienia niedoboru i jej wyeliminowanie. Jednym z podstawowych zaleceń jest suplementacja. Początkowo przez 2-4 miesiące stosuje się zwiększoną dawkę witaminy K – zależną od skali niedoboru; po tym czasie stałą dawkę lekarz dobiera indywidualnie. Pocieszający jest fakt, że większość objawów spowodowanych niedoborem witaminy K jest odwracalna i ustępuje po uregulowaniu poziomu witaminy w organizmie.
