Żelazo jest jednym z najważniejszych pierwiastków wśród niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka.
Niedobór żelaza może wywołać poważne objawy jak zmęczenie, bóle głowy, senność, wypadanie głowy, anemia. Jakie są przyczyny powstawania niedoborów żelaza? Jak się je leczy?
Funkcje żelaza w organizmie
Żelazo spełnia najważniejszą swoją funkcję w metabolizmie komórkowym jako składnik enzymów w nim uczestniczących; jest składnikiem hemoglobiny – białka zawartego w krwinkach czerwonych – przez co jest ważnym elementem w procesie rozdysponowania tlenu w organizmie; wchodzi także w skład mięśni. Żelazo magazynowane jest w szpiku kostnym i śledzionie, pełni funkcje zapasowe.
Przyczyny niedoboru żelaza
Powodów powstania niedoboru żelaza może być wiele:
- utrata krwi lub przewlekłe krwawienia – np. z przewodu pokarmowego lub obfitej miesiączki.
- okres dojrzewania;
- okresie w którym zapotrzebowanie organizmu na mikroelementy jest zwiększone;
- ciąża – szczególnie II i III trymestr;
- niewystarczające spożycie produktów bogatych w żelazo;
- stosowanie źle zbilansowanych diet wegańskich lub wegetariańskich;
- zaburzenia wchłaniania żelaza w jelitach – często obserwowane w przypadku zabiegów chirurgicznych związanym z przewodem pokarmowym;
- zakażenie bakterią Helicobacter Pylori;
- stan zapalny żołądka i / lub jelit;
Szczególną uwagę należy zwrócić na leki, które również mogą być istotnym czynnikiem wywołujących obniżony poziom żelaza w organizmie. Są to leki z grupy inhibitorów pompy protonowej oraz antagoniści receptora H2 – często stosowane w leczeniu zgagi.
Skutki niedoborów żelaza
Najpoważniejszym skutkiem niedoboru żelaza jest wystąpienie niedokrwistości (anemii). Wiąże się ona z wielkością krwinek czerwonych – erytrocyty stają się mniejsze, mają zmniejszoną zawartość hemoglobiny, przez co ogólna zdolność krwi do rozprowadzania tlenu jest zmniejszona. Anemię rozpoznaje się wtedy, kiedy poziom hemoglobiny we krwi wynosi poniżej 12g/dl u kobiet oraz 13g/dl u mężczyzn. Interpretując wyniki badań warto zwrócić uwagę na normy przyjęte przez laboratorium, które wykonywało badanie. W przypadku anemii spowodowanej niedoborem żelaza – badania wykaże również obniżony poziom ferrytyny (biała odpowiedzialnego za magazynowanie żelaza), zmniejszoną wielkość czerwonych krwinek oraz zmniejszone stężenie żelaza.
Objawy obniżone poziomu żelaza
Do najczęściej występujących objawów niedoboru żelaza w organizmie należą:
- osłabienie odporności i wzrost podatności na infekcje;
- zajady w kącikach ust;
- sucha i szorstka skóra;
- łamliwość paznokci oraz podłużne prążki na płytce paznokciowej;
- wypadanie włosów:
- uczucie kołatania serca;
- przyspieszona akcja serca;
- bóle i zawroty głowy;
- cienie pod oczami;
- bladość skóry i błon śluzowych, w tym spojówek;
- problemy z koncentracją;
- senność, apatia;
- ogólne osłabienie;
- szybkie męczenie się.
Dieta
Podstawową leczeniem niedoborów żelaza jest właściwa dieta, która odpowiada zapotrzebowaniu organizmu na żelazo, co na dobę wynosi 2mg żelaza dla kobiet oraz 1 mg dla mężczyzn. Warto przy tym pamiętać, że wchłanianiu podlega jedynie część dostarczanego w żywności żelaza, z tego względu konieczne jest dostarczanie większych ilości – 10-20 mg na dobę. Dobre źródło żelaza stanowią:
- mięso;
- podroby;
- ryby;
- jaja,
- warzywa (pietruszka, zielony groszek, por, szpinak, brokuł, szczaw, burak);
- owoce (rodzynki, morele, śliwki, suszone jabłka, czerwone i białe porzeczki, awokado);
- orzechy (szczególnie włoskie i laskowe);
- produkty zbożowe (chleb graham, płatki żytnie i owsiane, kasza pęczak, kasza jaglana, kasza gryczana, ryż brązowy);
- nasiona roślin strączkowych (np. groch, fasola)
Warto też zwrócić uwagę na produkty, które mogą obniżać przyswajanie żelaza – np kawa, herbata, produkty bogate w wapń (m.in mleko).
W pożywieniu żelazo występuje w postaci jonu trójwartościowego – taka forma nie jest wchłaniana przez przewód pokarmowy; dopiero w wyniku działania soku żołądkowego oraz kwasu askorbinowego (wit. C) forma żelaza zostaje zredukowana do dwuwartościowej, która wchłaniana jest w przewodzie pokarmowym. Z tego względu warto pamiętać, że dla lepszego wchłaniania żelaza, należy łączyć produkty je zawierające z produktami obfitymi w witaminę C (natka pietruszki, szpinak, papryka, cytryna, kiwi, czarna porzeczka, pomarańcza).
Leczenie farmakologiczne.
Jeżeli właściwa dieta nie przynosi rezultatu konieczne jest wdrożenie leczenia farmakologicznego. W pierwszej kolejności należy rozpoznać i wyeliminować przyczynę wystąpienia niedoboru żelaza. Jeżeli nie ma żadnych problemów z jego wchłanianiem w przewodzie pokarmowym stosuje się preparaty doustne – żelazo zawarte w tabletkach, przyjmować należy między posiłkami lub na czczo. W przypadku wystąpienia problemów z tolerancją preparatów doustnych (często pojawiają się dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, np. bóle brzucha, biegunki) stosuje się preparaty podawane drogą pozajelitową – najczęściej w formie zastrzyku, który musi być podawany przez wykwalifikowany personel medyczny.
Leczenie anemii jest długotrwałe. Pierwsze podniesienie stężenia hemoglobiny o ok. 2gdl ma miejsce dopiero po ok. 3 tygodniach od początku leczenia, które trwa ok 4-6 miesięcy. Jest to spowodowane koniecznością odbudowania przez organizm magazynów żelaza. Podawanie żelaza kontynuuje się zatem jeszcze kilkadziesiąt dni po uzyskaniu prawidłowego wyniku w morfologii krwi.
Warto też wspomnieć, że w niektórych przypadkach zalecane jest profilaktyczne przyjmowanie żelaza aby uniknąć anemii. Dawka profilaktyczna jest mniejsza od tej, która podawana jest w trakcie leczenia anemii – szczególnie wskazana jest u kobiet w ciąży i karmiących piersią, wcześniaków, noworodków z ciąż mnogich, osób stosujących niezbilansowana dietę bezmięsną lub ubogą w produkty mięsne.
