Płuca to centralny ośrodek układu oddechowego – sterują całą jego pracą.
Płuca są narządem parzystym, mają gąbczastą strukturę i stożkowaty kształt. Zlokalizowane są za ścianą klatki piersiowej składającej się z żeber i międzyżebrowych mięśni.
Lewe płuco składa się z dwóch płatów a prawe z trzech, są oddzielone śródpiersiem zaczynającym się na wysokości obojczyków a zakończonym przeponą. W śródpiersiu znajduje się m.in serce, które jest umiejscowione we wcięciu sercowym płuca lewego.
Ich wzajemne działanie jest skoordynowane i służy przede wszystkim wymianie gazowej, dzięki której tlen dociera do wszystkich komórek ciała. Płuca pokryte są tzw. opłucną – surowiczą błoną. Pęcherzyki płucne mają łączną powierzchnię wahającą się od 50 do 90 metrów kwadratowych.
Płuca pełnią dwie funkcje. Wspomniana już funkcja oddechowa polega na pobieraniu powietrza przez nos i usta, następnie przez tchawicę, oskrzela i oskrzeliki do pęcherzyków płucnych, w których wyodrębniane są cząsteczki tlenu. Tlen, za pośrednictwem hemoglobiny trafia do układu krwionośnego, następnie zaś do wszystkich komórek ciała. W tym samym czasie z hemoglobiny pobierany jest w pęcherzykach płucnych dwutlenek węgla, który jest wydalany w drodze wydechu. Pobieranie tlenu i wydalanie CO2 to tzw. wymiana gazowa.
Nie mniej ważna jest funkcja oczyszczania powietrza. Niepożądane substancje, w tym wirusy i bakterie, które nie zostały zatrzymane przez śluzówkę jamy nosowej są wychwytywane przez pokrywający płuca śluz. Zanieczyszczony śluz dzięki ruchom rzęsek umiejscowionych na powierzchni miąższu płucnego wraca do oskrzelików, skąd zwalniany jest w trakcie kaszlu lub przełykania.
Płuca są jednym z najważniejszych organów w ciele człowieka – dzięki nim oddychamy, dlatego też warto o nie zadbać. Płuca nigdy nie dają dolegliwości bólowych – nie są unerwione, z uwagi na styczność z zanieczyszczeniami powietrza narażone są na różnego rodzaju choroby i infekcje.
Najpoważniejszym skutkiem infekcji może być zapalenie płuc, którego wyróżniamy kilka rodzajów, może być: zachłystowe, wirusowe, grzybicze, bakteryjne, alergiczne, atopowe i przewlekłe. Warto tutaj wspomnieć, że na zapalenie płuc najczęściej cierpią osoby z obniżoną odpornością. Zapalenie płuc powoduje duszności, osłabienie organizmu, zawroty głowy a także zaburzenia świadomości. Na skutek stanu zapalnego w płucach gromadzi się wydzielina, chorobie zwykle towarzyszy gorączka powyżej 38,5 stopnia C.
Do innych poważnych chorób płuc należą:
- gruźlica (objawy: kaszel, stany podgorączkowe, duszności, krwioplucie, wzmożona potliwość, utrata wagi);
- astma (objawy: ucisk w klatce piersiowej, kaszel, świszczący oddech);
- rozedma płuc (objawy: trudności wydechowe, osłabienie mięśni, zadyszka, kaszel);
- pylica (objawy: odpluwanie śluzu lub ropnej wydzieliny, kaszel, duszności);
- mukowiscydoza (objawy: duszności, kaszel, nawracające zapalenia płuc i zapalenia oskrzeli);
- ropień płuca (objawy: gorączka, dreszcze, odpluwanie cuchnącej wydzieliny, kaszel);
- idiopatyczne włóknienie płuc (objawy: utrata masy ciała, palce pałeczkowate, obrzęk kończyn dolnych, utrata masy ciała, stany podgorączkowe);
- saroidoza (objawy: ból w klatce piersiowej i bóle kostno-stawowe, kaszel, rumień guzowaty na skórze, kołatania serca);
- nowotwór płuc (objawy: odkrztuszanie krwistej wydzieliny, chrypka, nawracające zapalenia płuc, trudności z przełykaniem, duszności, bóle w klatce piersiowej);
- przewlekła obturacyjna choroba płuc (objawy: odkrztuszanie plwocin, przewlekły kaszel, świszczący oddech, niewydolność oddechowa).
Jak dbać o płuca?
Zdrowe płuca przedkładają się na zdrowie całego organizmu, który jest odpowiednio dotleniony. Każdy z nas może już dziś zadbać o to, aby jego płuca dłużej cieszyły się zdrowiem i dobrą kondycją. Poniżej kilka porad:
1. Dbaj o kondycję płuc – Ćwicz!
Tak samo jak mięśnie – płuca można, a nawet powinno się ćwiczyć. Pomoże tutaj regularna aktywności fizyczna – utrzymuje ona elastyczność ścianek pęcherzyków płucnych oraz zwiększa ich pojemność nawet o 30%. Polecane są szczególnie: jogging, jazda na rowerze, aerobik, nordic walking. Warto też nauczyć się techniki oddychania przeponą, co pozwala na optymalne wykorzystanie pojemności płuc.
2. Unikaj zanieczyszczeń
Każde zanieczyszczenia obecne w powietrzu mogą przedostać się do płuc, a w efekcie tego je osłabić lub wywołać chorobę. Najgorsze jest powietrze w dużych miastach, gdzie zanieczyszczenia powietrza są na bardzo wysokim poziomie – SMOG przyczynia się do rozwoju wielu chorób układu oddechowego i zbiera coraz większe śmiertelne żniwo. Najlepiej jest mieszkać na wsi, jeszcze lepiej nad morzem. Jeżeli mieszkamy w mieście, aby chronić się przed smogiem możemy wyposażyć w specjalistyczną maseczkę ochronną. Aktywność fizyczną warto uprawiać na świeżym powietrzu – w parku, w lesie – z daleka od dróg i terenów przemysłowych.
3. Rzuć palenie!
Nikotyna i substancje smoliste zawarte w dumie papierosowym przyśpieszają procesy starzenia się płuc, które mogą powodować nowotwór. Palenie prowadzi do zmniejszenia się pojemności płuc, utraty elastyczności pęcherzyków płucnych, zmniejsza odporność na infekcje. Dym który palacz zaciąga buzią przechodzi przez filtr zawarta w ustniku papierosa – jest więc paradoksalnie mniej niebezpieczny od tego, który uwalnia się z papierosa na zewnątrz. Dlatego, jeśli nie palisz unikaj kontaktu z dymem papierosowym – bierne palenie, czyli wdychanie dymu jest równie niebezpieczne jak palenie papierosów – zwiększa ryzyko wystąpienia raka nawet o 30%. Według danych Świtowej Organizacji Zdrowia (WHO) bierne palenie zabija w ciągu roku około 900 tysięcy osób niepalących. Każdy palacz, który pali w miejscach do tego nieprzeznaczonych jest więc potencjalnym mordercą.
W dymie tytoniowym znajduje się … ponad 7000 związków chemicznych – w tym 250 szkodliwych i 70 rakotwórczych. Lista poniżej, to tylko niektóre przykłady substancji zawartych w dymie papierosowym, czytając – zastanów się czy chcesz je wdychać:
- tlenki węgla (czad) – łączy się z hemoglobiną we krwi, tworząc karboksyhemoglobinę i blokując w ten sposób możliwość transportowania tlenu. Prowadzi to do niedotlenienia wielu tkanek i narządów.
- tlenki azotu – dwutlenek azotu (NO2 lub N2O4) to bardzo trujący gaz, który uszkadza błony wyściełające drogi oddechowe. Zalega w płucach, w połączeniu z innymi substancjami tworzy związki rakotwórcze.
- cyjanowodór – związek wodoru, węgla i azotu popularnie nazywany kwasem pruskim. Gaz, który bardzo łatwo wchłania się przez skórę i śluzówkę. Jego działanie jest wysoce toksyczne, a w dużych dawkach śmiertelne. W czasie II wojny światowej wykorzystywany był przez Niemców w komorach gazowych.
- akroleina (aldehyd akrylowy) – substancja o właściwościach wysoce drażniących błony śluzowe. Hamuje aktywność enzymów oddechowych i ruch rzęsach wyściełających.
- amoniak – gaz bezbarwny o charakterystycznym, ostrym zapachu i wysokiej toksyczności. Działa silnie drażniąco na skórę i błony śluzowe. Jego wdychanie prowadzi do rozległych podrażnień górnych i dolnych dróg oddechowych. Charakterystycznymi objawami jego wdychania jest pieczenie w ustach i gardle, chrypka i duszności.
- Do innych substancji szkodliwych należą m.in.: acton, akroleina, akrylonitryl, aldehyd, aminy aromatyczne, beznen (składnik beznyny), benzo(a)piren, butadien, chinolina, fenol, formaldehyd, p-Hydrochinon, kadm, katechol, krezol, metyloetyloketon, nikiel, ołów, rtęć, selen, styren, tlenek azotu, tlenek węgla, toluen.
4. Hartuj organizm, unikaj infekcji.
Każda, nawet z pozoru niegroźna infekcja dróg oddechowych może przerodzić się w zapalenie płuc – chorobę zagrażającą życiu, która zawsze pozostawia po sobie zmiany i zmniejsza pojemność płuc. Warto zatem hartować organizm – można to robić m.in. przez uprawianie sportu na świeżym powietrzu. W okresie zwiększonego ryzyka zachorowania na grypę warto unikać dużych skupisk ludzi oraz zaszczepić się przeciw grypie. Także COVID-19 jest chorobą groźną dla płuc, warto stosować się do zaleceń, nosić maseczkę i przyjąć szczepionkę.
5. Jedz zdrowo
Zdrowa żywność przedkłada się na zdrowie całego organizmu. Warto stosować dietę urozmaiconą o warzywa i owoce, zrezygnować z produktów wysoce przetworzonych i fastfoodów.
6. Badaj się!
O kontrolnych badaniach płuc powinny szczególnie pamiętać osoby z grupy podwyższonego ryzyka – w tym w szczególności palacze. Badania powinny być u takich osób wykonywane nawet wtedy, kiedy nie stwierdzają u siebie żadnych dolegliwości. Do podstawowych badań należy badanie osłuchowe stetoskopem, spirometria oraz zdjęcie RTG.
