Ucho to parzysty narząd słuchu i równowagi. Dzięki obecności w nim licznych i zróżnicowanych struktur – w tym błony bębenkowej i kosteczek słuchowych – ucho jest zdolne do odbierania fal dźwiękowych, które są następnie przetwarzane na impulsy nerwowe i przekazywane dalej do mózgu – tak powstają wrażenia słuchowe.
Za utrzymanie równowagi ciała odpowiada obecny w uchu wewnętrznym ślimak. Co ważne – uszkodzenie jednej ze struktur wiąże się z rozwojem niedosłuchu lub głuchoty. Jak zbudowane jest ucho? Jakie ma funkcje? Jak dbać o uszy i słuch?
Budowa ucha jest dość skomplikowana – system słuchowy jest określany jako drugi najbardziej złożony system w organizmie ludzkim, zaraz po układzie wzrokowym. Każde ucho dzieli się na trzy części: ucho zewnętrzne, ucho środkowe (odpowiedzialnie są za zbieranie i przesyłanie fal dźwiękowych) oraz ucho wewnętrzne – właściwy narząd słuchu umożliwiający również zachowanie równowagi.
Ucho zewnętrzne tworzy zbudowana ze skóry małżowina uszna. W dolnej części ucha znajduje się cienka warstwa chrząstki oraz zbudowany z tkanki tłuszczowej płatek uszny. Małżowina uszna połączona jest z głową przez liczne mięśnie i wiązadła.
Ucho zewnętrzne jest unerwiane za sprawą włókien nerwów czaszkowych. W uchu zewnętrznym zlokalizowany jest przewód słuchowy zewnętrzny, który zaczyna się w płacie usznym i dociera aż do błony bębenkowej – u osoby dorosłej mierzy ok 2,5cm. Zewnętrzna część przewodu – ok. 1/3 długości zbudowana jest z chrząstki, pozostała część z kości.
W skórze wewnętrznej części przewodu znajdują się gruczoły woszczynowe, które produkują woskowinę. Wraz z podrastającymi skórę małymi włoskami, woskowina ochrania ucho przed wnikaniem zanieczyszczeń. Nadmiar woskowiny może jednak prowadzić do zaburzeń słuchu. Granicę pomiędzy uchem zewnętrznym a środkowym stanowi błona bębenkowa.
Ucho środkowe to jama wypełniona powietrzem. Znajduje się w nim błona bębenkowa oraz trzy kosteczki słuchowe – mosteczek, kowadełko oraz strzemiączko. Dzięki ich działaniu dźwięki przenoszone są do ucha wewnętrznego. Za ich ruchy odpowiadają dwa mięśnie – napinający błonę bębenkową, który połączony jest z młoteczkiem oraz mięsień strzemiączkowy – najmniejszy mięsień szkieletowy organizmu, połączony z strzemiączkiem.
W uchu środkowym zlokalizowana jest także trąbka słuchowa, zwana także trąbka Eustachiusza – stanowi ona przewód łączący jamę ucha środkowego z gardłem – jego główną funkcją jest regulacja ciśnienia powietrza w uchu środkowym. Ujście trąbki jest otwierane w trakcie mówienia, ziewania i połykania pokarmu. Jest to jeden ze słabych punktów ucha – tą drogą mogą bowiem przedostać się drobnoustroje, które mogą wywołać zapalenie trąbki słuchowej. Ucho środkowe jest oddzielone od ucha wewnętrznego ścianą przyśrodkową.
Ucho wewnętrzne mieści narządy odpowiedzialne za słuch – ślimak oraz równowagę – błędnik. W skład błędnika wchodzi woreczek oraz łagiewka połączona z trzema kanałami półkolistymi.
Bańka, utworzona na miejscu styku łagiewki i kanałów zawiera nabłonek zmysłowy. Wewnątrz przewodów znajduje się endolimfa, której ruch pobudza receptory równowagi – za ich sprawą do mózgu docierają informacje o ruchach głowy. Budowa ślimaka jest prosta – jest to spiralny kanał kostny wypełniony płynem. Znajduje się w nim nabłonek zmysłowy narządu słuchu, który odbiera drgania śródchłonki.
Za słyszenie odpowiada „narząd Cortiego”, który przemienia pobudzenia rzęsek na impulsy nerwowe.
Jak działa słuch?
Fala akustyczna dociera poprzez ucho zewnętrzne do błony bębenkowej i wprawia ją w drgania, które przenoszone są na kosteczki słuchowe znajdujące się w uchu środkowym. Strzemiączko – najdalej położona kosteczka przekazuje je na tzw. okienko owalne. Wibracje powodują ruch płynu, który prowadzi do uginania się rzęsek słuchowych, dzięki czemu możliwe jest wytworzenie impulsów nerwowych, które nerwem przedsionkowo-ślimakowym wędrują do ośrodków słuchowych zlokalizowanych w korze mózgowej płatów skroniowych.
Choroby uszu powodowane są przez naruszenie którejś ze struktur ucha. Uszkodzenia narządów słuchowych mogą prowadzić do upośledzenia słyszenia o różnym nasileniu – od lekkiego niedosłuchu do całkowitej głuchoty. W zależności od przyczyny i rodzaju uszkodzenia chory może mieć problemy ze zrozumieniem mowy, odczuwać zawroty głowy oraz słyszeć szumy.
Przyczynami uszkodzeń słuchu mogą być:
- wady wrodzone;
- urazy czaszki;
- wirusowe lub bakteryjne zapalenie ucha środkowego;
- nieprawidłowe ukrwienie ucha wewnętrznego;
- występowanie chorób: cukrzycy, niewydolności nerek, niedoczynności tarczycy, miażdżycy, stwardnienia rozsianego, schorzeń błędnika kostnego, choroby Meniere’a;
- narażenia na hałas;
- stosowania niektórych leków;
- zatrucia substancjami toksycznymi;
- starzenia się organizmu.
Jak dbać o uszy?
1. Dbaj o właściwą higienę uszu
W uszach powstaje woskowina, której zadaniem jest ochrona przewodów słuchowych. Jej nadmiar może jednak powodować powstawanie czopów woskowinowych – prowadzą one do rozwoju stanu zapalnego ucha oraz upośledzają słuch. Nadmiar woskowiny powinien być więc usuwany. Podczas higieny uszu powinno się stosować specjalne preparaty – dostępne w każdej aptece, które rozpuszczają zalegającą woskowinę oraz pomagają w jej usunięciu. Nie należy stosować patyczków kosmetycznych – grozi to uszkodzeniem błony bębenkowej, wepchnięciem czopa woskowinowego w głąb przewodu lub usunięciem zbyt dużej ilości woskowiny, co spowoduje zwiększenie jej produkcji.
2. Unikaj hałasu
Hałas jest jednym z głównych czynników upośledzających słuch. Fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości niszczą słuch na trzy sposoby: mechanicznie, metabolicznie i naczyniowo. Dźwięk na poziomie 80dB słyszany długotrwale jest groźny dla słuchu – hałas o takiej a nawet wyższej częstotliwości ma głośna muzyka słuchana w pomieszczeniu lub uliczny gwar (ok. 110fB). Aby zadbać o słuch należy unikać hałasu, jeżeli jesteśmy na niego skazani – np. w pracy warto zaopatrzyć się w specjalne słuchawki lub zatyczki do uszu. Pracując w hałasie miej świadomość, że Twoim prawem jest korzystanie ze sprzętu, który ograniczy ryzyko uszkodzenia słuchu, o co powinien zadbać pracodawca. Używając słuchawek nigdy nie ustawiajmy maksymalnego poziomu głośności.
3. Regularnie badaj słuch
Słuch – tak jak wzrok powinien być badany co dwa lata. Jeżeli zauważysz, że z uszami lub słuchem dzieje się coś co cię niepokoi – niezwłocznie zgłoś się do lekarza. Wczesne rozpoznanie nieprawidłowości pozwoli wdrożyć skuteczne leczenie i uniknąć poważnych konsekwencji włącznie z utratą słuchu.
4. Myj uszy
Części uszu, które wymagają regularnego mycia to małżowina uszna i widoczna część przewodu słuchowego. Do tego celu wykorzystuj najlepiej wodę z łagodnym mydłem. Nie wprowadzaj do uszu wody – zwłaszcza pod ciśnieniem, po każdym myciu dokładnie osusz skórę ręcznikiem.
5. Ochraniaj uszy
Unikaj pomieszczeń o dużym zadymieniu – także dymem tytoniowym – zawartych jest w nim ponad 7000 związków chemicznych – w tym 250 szkodliwych i 70 rakotwórczych Uszom szkodzi brudne zanieczyszczone powietrze oraz zbyt duży poziom wilgotności. Zimą postaraj się jak najlepiej zabezpieczyć uszy przed zimnem – są podatne na odmrożenia.
